Хаа их хэмжээний хөрөнгө байна, тэнд хууль бус зүйл хөглөрч байдаг нь туйлын үнэн. Өмнөговь аймаг бол уул уурхайн баялгаараа дэлхийд тэргүүлэгч аймаг учраас Монголын бүү хэл дэлхийн олигархиуд ч харцаа бэлчээх болсон нутаг. Өдгөө бидний нэрлэдэг МАНАН бүлэглэл, “Гучин гэр бүл”-ийн цөм энд оршиж, “Шударга бусын хонгил”-ын эзэд ч үүнд хамаардаг бололтой. Тиймээс Өмнөговь аймаг орон нутгийн хэмжээнд МАНАН бүлэглэл ажиллуулж ирсэн нутаг. Өнөөдөр энэ бүлэглэл амь бөхтэй оршиж байна.

Хууль зүйн албаны болон Эрүүлийг хамгаалахын тэргүүний ажилтан, УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатарыг Монгол Улсын төдийгүй олон улсын анхааралд байгаа Өмнөговь аймгийн Засаг дарга гэдгээр нь хүмүүс мэдэх байх. Гагцхүү УИХ-ын гишүүн Н.Наранбаатар гэхээр таних хүн тэр бүрий байхгүй л болов уу. Ядахад түүнийг УИХ-ын гишүүн болсон цагаас эхлэн цар тахлын дэгдэлт, хөл хорионы хатуу чанга дэглэмд байсан учраас хүмүүст танигдаж амжсангүй бүрэн эрхийнхээ хугацааг хугаслаад байгаа гишүүн. Их улс төрд баруун зүүнээ олох гэж яваа нөхөрт хэн хүнд харагдаад байх боломж ч тэр бүрий гарсангүй. Тэрбээр Цэргийн их сургуулийг Эдийн засагч нягтлан бодогчоор төгсөн, 1996 онд төгссөн сургуульдаа багшлан, ажлынхаа гарааг эхлүүлж байв. Ийнхүү 1998 онд Төрийн өмчийн хороо дамжин, өдгөөгөөс 20 жилийн өмнө буюу 2002 онд төрж өссөн Өмнөговь аймгийн Татварын хэлтсийн даргаар очсон цагаас хойш ус нутагтаа Засаг дарга хүртэл дэвшин ажилласан хүн.

Тэр их азтай хүн. Түүнийг 2009 онд аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын даргаар ажиллаж байхад Монгол Улс Оюутолгойн гэрээг байгуулж байв. Харин 2016 онд Засаг дарга болоход Оюутолгойн ашиг тус нэгэнт монголчуудын хүртээл болсон төдийгүй Тавантолгойн орд газар монголчуудыг хавсран тэжээж байсан үе. Одоо ч тэжээж байна. Тухайн үед Өмнөговь аймаг том төслүүдээ дагаад Монгол Улсын “Шилдэг аймаг”-аар жил бүр шалгарах болов. Тодотговол, 2017, 2018, 2019 оны ажлаараа бусад аймгаа хошуучлан Монгол Улсын Тэргүүний аймгаар шалгарч, ажилгүйдэл ядуурлыг бууруулсан үзүүлэлтээр улсдаа тэргүүлж, иргэдийн амьдрах орчин нөхцөл сайжирсан хэмээн сайшааж байв. Мөн 2018 онд Ерөнхийлөгчийн зарлигаар тус аймгийг шилдэг бүтээн байгуулалтад олгодог “Төрийн гэрэгэ”-ээр шагнасан. Үгүй ээ, Монгол Улсыг тэтгэж байгаа орд газар дээр суусан аймгийн үзүүлэлт үүнээс өөрөөр яах билээ дээ. Одоо ч цээжинд байсаар байна. Орон нутагт томоохон төсөвт өртөгтэй бүтээн байгуулалтын ажлууд өрнөж, том төслүүдээ дагасан хаялга өмнийн шаргал говийг тэр чигт нь бүрхэж байв. Энэ хэрээр Н.Наранбаатар даргын нэр хүнд ч тэнгэрт тулсан байх.

Тухайн цагт Өмнөговь аймгийн Засаг дарга ямар нэг ажил хийх гэж өөрийгөө зовоох шаардлага байхгүй болов. Орон нутгийн төсвөөс хальж улсын төсвийг тэтгэж байгаа аймгийн Засаг дарга юу хийх юм. Гагцхүү засаг ноён маань ёслолын хувцас өмсөөд ард иргэдийнхээ өөдөөс хараад инээж суухад л бүх ажил аяндаа цэгцэрч байсан сайхан үе. Тодотгож хэлбэл Н.Наранбаатартай Н.Наранбаатаргүй ажил яваад эхэлсэн хэрэг. Оюутолгой, Тавантолгой хэмээх хоёр том уурхайгаас гадна уул уурхайн чиглэлд олон ажил өрнөж, энэ хэрээр ард иргэдийн амьдрал ахуй ч чамгүй сайжирсан цаг. Өмнийн шаргал говийн баялаг ямар их билээ. Ийм л үед аймаг удирдсан азтай хүн. Нөгөө талд Н.Наранбаатар дарга аймгийнхаа төрийн албанд анх хөл тавихдаа “Мини” МАНАН-гийн урилга заллагаар очсон бололтой. Тодотговол, “Ажнай” хэмээх Д.Бат-Эрдэнийг түшсэн ч МАН-ын шошго нааж амьдарсан хүн.

Тус аймгийнхан хэтэрхий их хөрөнгө мөнгөний хойноос явсан учраас хариуцлагагүй уул уурхай хөгжиж, нутаг усаа ухаж төнхөх асуудал газар авсан байдаг. Энэ тухайд нутгийн иргэдийн тэмцэл ид өрнөх цагаар тэр парламентад ороод ирсэн нь бас л аз. Ямар зугтаасан гэлтэй биш. Өмнөговьчууд өөрсдөө сонгоод л явуулсан. Харин одоо тэр их баялаг бүхий аймгийн газар нутаг, бэлчээрийн талаар ямар арга хэмжээ авч байгааг мэдэх юм алга. Лавтай мэдэгдэхээр зүйл хийж байгаа нь харагдахгүй байна.

Үүний зэрэгцээ “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнийн эзэмшил бүхий “Жижиг” хэмээх Тавантолгой ч орон нутгийн төсөв, иргэд болон засаг ноёнд чамлахааргүй хаялга болж байсан гэхээр бүр ч азтай асуудал биз дээ. Тэгээд ч тэр “Ажнай”-тай ах дүүгийн барилдлагаатай ажиллаж байсан. Ингэхээс ч өөр аргагүй. Орон нутгийн төсөвт чамгүй орлого бүрдүүлдэг орд газрын эзэнтэй аймгийн Засаг дарга нь учраа ололцохгүй бол болохгүй биз дээ. Буруутгах аргагүй. Сүүлийн үеийн мэдээллээс харахад “Жижиг” Тавантолгойгоос орон нутаг болон улсын төсөвт 50 гаруй тэрбум төгрөг төвлөрүүлдэг гэхээр ямар ч засаг ноён орд газрын эзэнтэй нөхөрлөж, ураг барилдахыг хүснэ биз дээ. Манантаж будантахаас өөр аргагүй нөхцөл байдал үүсдэг байх.

Тэгээд ч Н.Наранбаатар орон нутгийн өмчит “Тавантолгой” компанийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн даргаар 2004-2009 онд ажиллаж, нүүрсний экспортыг эхлүүлцэж явсан хүн гэдгийг мэдэх байх. Үүнээс харахад Д.Бат-Эрдэнэ ахаас нь салгаж ойлгохын аргагүй бөгөөд дээрээс ийн МАНАН будан үүсгэж ажилладаг болохоор Өмнөговь аймагт МАН хүчээ авч чаддаггүйн нэгэн том жишээ энэ байх. Энэ хэрээр өмнөговьчуудын сонголт ч манантай болдог. Гол төлөв цэнхэр талдаа санал өгч ирсэн ч алаглах гээд байдаг нь өнөөх л МАНАН-тай холбоотой. Тэгээд ч 2016 оноос МАН засаглаж байсан Өмнөговь аймагт 2020 оны Орон нутгийн сонгуулиар ялагдсан нь МАН-ын гишүүний ажиллагаа муу байсных гэдэгтэй маргахгүй байх. Тиймдээ ч АН ялж, “Жижиг” Тавантолгойг тэргүүлж байсан Р.Сэддорж аймгийн Засаг дарга болсон гэхээр Н.Наранбаатар гишүүн “Ажнай” Д.Бат-Эрдэнэ хоёрын ах дүүгийн барилдлага өмнийн шаргал говиос Улаанбаатар хот, Төрийн ордон хүртэл үргэлжилж байгааг харуулсан хэрэг. Насны зөрүүтэй ч эр улс нам эвслээр хуваагдан муудалцах нь зохимжгүй байх. Тэгээд ч ус нутгийнхаа төлөө нам эвсэл үл харгалзан ажиллахаас өөр аргагүй байх хэмээн цагаатгаад орхихоос өөр аргагүй. Түүнээс бус МАНАН дундах ах дүүгийн барилдлагаас гардаг сөрөг зүйл бол олон байдаг юм билээ.

Энэ бүгдээс харахад Н.Наранбаатар гишүүн өндөр эрэмбэтэй цагт Засаг даргын суудал эзэлж 2020 онтой золгосон азтай хүн. Түүнчлэн 2020 оны сонгуульд 60 гаруй суудалтай МАН-аас нэрээ дэвшүүлсэн хэн боловч парламентад төвөггүй орж ирэхээр таатай цагийн салхи эргэсэн нь бас л том аз. Ийм л цаг үеийн өнгөн дээр гарч ирсэн хүн бол УИХ-ын гишүүн Нанзадын Наранбаатар. Мэдээжийн хэрэг хувь хүнээс шалтгаалах олон зүйл байлгүй яахав. Юуны өмнө тэр Өмнөговь аймагт төрж, тэнд өссөн. Даланзадгадын 10 жилийн сургууль дүүргэж, их сургуульд явсан ч 2002 оноос хойш нутагтаа ажиллаж, өөрийнхөө дүр төрхийг эерэг талд нь байршуулсан хүн. Мөн 2002 оноос хойш нутагтаа ажиллахдаа 2011-2015 онд “Билэгт говь” компанийн гүйцэтгэх захирлаар ажилласан. Энэ хугацаандаа АНУ-ын Калифорнийн их сургуульд эдийн засгийн ухааны магистр цол хамгаалж, үндсэн мэргэжлээ баталгаажууулсан байдаг. Харин одоо тэр ус нутгаа төлөөлж байгаа УИХ-ын гишүүний хувиар өөрийн хийх ёстой ажлаа хийхгүй бол байдал өөрөөр эргэж мэдэхээр харагдана. Яах аргагүй, Даланзадгадад тээврийн жолооч, эгэл жирийн ажилчин ангийн гэр бүлд араасаа таван дүү дагуулан төрсөн өнөр өтгөн айлын ууган хүү юм билээ. Тэр хэдийгээр цагийн салхи таатай эргэх үед аймаг удирдаж, их улс төрийн замд од гийсэн ч аз гэдэг дандаа түшээд байдаггүй. Өнөөдрийн байдлаар Өмнөговь аймаг хөрөнгө мөнгөний үүр уурхай болж байгаа ч тэр хэрээр газар шороо, байгалийн унаган төрх нэгэнт алдагдаж, уруудаж байгаа. Нөгө өталаар уул уурхай дамжсан хууль бус олон зүйл байгааг анзаар ч харахгүй байгааг шуудхан хэлэх хэрэгтэй. Зохисгүй уул уурхайн хөлд үрэгдэж байгаа газар нутгаа хамгаалахгүй бол тэр ард түмний дундаас сонгогдохын хэрэг юусан билээ. Юутай ч тэр өнөөдөр “Мини” МАНАН-гийн гол төлөөлөгч болчихсон явна. Уг нь “Шударга ёсыг сахиулагчид” МАНАН дэглэмийг устгаж байна гээд давхиад байсан ч өөрсдөө дороос нь дэмжиж гаргаж ирээд байхаар алс хэтдээ юу болох вэ.

С.Ууганбаяр