“Үндэсний давхар даатгал” ХК, “Ард” санхүүгийн нэгдэл банк бус санхүүгийн байгууллагатай хамтран малын индексжүүлсэн даатгалд хамрагдсан малчдад гар утаснаасаа гурав хүртэлх сая төгрөгийн зээл авах боломжийг нээж байгаа юм. Энэ талаар “Үндэсний давхар даатгал” ХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Б.Жавхланттай ярилцлаа.

-“Үндэсний давхар даатгал” компаниас малчдад нэгэн шинэ зээлийн үйлчилгээ санал болгожээ. Энэ талаар олон нийтэд танилцуулахгүй юу?

-Манайх “Ард” санхүүгийн нэгдэл Банк бус санхүүгийн байгууллагатай хамтран даатгалд хамрагдсан малчдад гурван сая хүртэл төгрөгийн бичил зээл авах шинэ сувгийг нээж эхэлсэн. Одоогоор хэдэн аймагт туршилтаар нэвтрүүлж байна. Үүгээрээ бид “Та заавал зээл ав” гэж байгаа зүйл биш. Бид боломжтой санхүүгийн үйлчилгээний сувгийг нээж өгч байгаа гэсэн үг. Амьдралд юу эс тохиолдох билээ. Малчин хүнд гэнэтийн мөнгөний хэрэгцээ гарна. Гэтэл сумын төв орно, Хаан банк, Төрийн банкнаас өөр санхүүгийн үйлчилгээ байхгүй. Нөгөө талаар зээл авах гэж баримт бичиг, барьцаа хөрөнгө гээд олон асуудалтай тулгардаг. Энэ мэт тулгамдсан үед гар утаснаасаа апплейкшн уншуулаад зээл авч болох боломжийг олгож байгаа юм.

-Мэдээж хэрэг, зээлийг зөвхөн даатгалд хамрагдсан малчдад хэмээн тодотгосон байна лээ. Энэ нь малчдыг даатгалд хамрагдах нэг хүчин зүйл болно гэж үзсэн болов уу?

-Бид энэ үйлчилгээг илүү төрөлжүүлэх боломжийг малын индексжүүлсэн даатгалтай уяж, гол эрсдлийг нь “Үндэсний давхар даатгал”-тай хамт малыг нь даатгая гэж байгаа юм. Жилээс жилд мал хөрөнгөө даатгах нь буурч байна. Томоохон эрсдэл гарсан тохиолдолд даатгалын нөхөн төлбөр тооцож олгогдож байгаа. Манайх малгүй болох эрсдлийг хаах учир санхүүгийн үйлчилгээ хүргэж буй банк, банк бус санхүүгийн байгууллагын эрсдлийг хааж байна гэж ойлгож ч болно. Тиймээс энэ үйлчилгээг бид эхний ээлжинд туршилтын журмаар хэрэгжүүлж байна. Цаашид ашиг тусаа өгч байвал үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэх боломж гарцыг нэмэгдүүлээд явна. Тиймээс олон улсын туршлага судалж байна. Энэхүү санхүүгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлснээр хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх боломж бий. Манай санхүүгийн үйлчилгээний хүртээмж орон нутагт Хаан банк, Төрийн банк гэсэн хоёрхон банк нийт 330 суманд зээлийн үйлчилгээ хүргэдэг гэдгийг дээр дурдсан. Маш цөөхөн банк бус санхүүгийн байгууллага малчдад санхүүгийн үйлчилгээ хүргэж байгаа. Гэхдээ тэр нь өртөг өндөртэй . Үүнийг бид яаж төрөлжүүлэх вэ гэдгийг судлан ажиллаж байна. Хоёрхон банкнаас хамааралтай байна гэдэг нь өрсөлдөөн байхгүй. Шинэ үйлчилгээ оруулж ирж байж хувийн хэвшлийнхэн хоорондоо үйлчилгээгээрээ өрсөлдөнө. Ингэж байж даатгуулагч малчин өрхөд очиж буй санхүүгийн хүртээмж нэмэгдэж малчин сонголттой болно. Сонголттой болохоор санхүүгийн асуудлаа олон эх үүсвэрээр шийдвэрлэх боломж бүрдэнэ. Үүний тулд бид “Та малаа даатгуулчих, танд зээл олгоё” гэж байгаа юм.

-Олон улсад ийм төрлийн үйлчилгээ байна уу?

-Ийм жишиг олон улсад бий. Зөвхөн монголд бус олон улсад ч ялангуяа хөдөө аж ахуйн ахуйн даатгал, бичил даатгал бага дунд орлоготой иргэдэд чиглэсэн даатгал, санхүүгийн үйлчилгээтэй заавал уялдсанаар хамрагдах байдал өсдөг туршлага олон байна. Түүнээс “Би малаа төдөн төгрөгөөр даатгуулъя” гээд дугаарлаад зогсох малчин ховор болжээ. Малын индексжүүлсэн даатгалын онцлог нь малын индекст суурилж явдаг. Энэхүү даатгалын бүтээгдэхүүн маань олон улсад ялангуяа хөдөө аж ахуйн салбарт түгээмэл хэрэглэгддэг индекст суурилсан даатгалын бүтээгдэхүүний нэг хэлбэр юм. Хөдөө аж ахуйн салбар тэр дундаа мал аж ахуйн салбарт индекст суурилсан бүтээгдэхүүн түгээмэл. Харин нүүдлийн мал аж ахуйд суурилсан малын индексжүүлсэн даатгал зөвхөн Монгол Улсад хэрэгждэг.

-Санхүү, зээлийн шинэ үйлчилгээ нэвтрүүлж байгаатай холбогдуулан, өөр ямар ажил зохион байгуулж байна вэ?

-Энэ ажлынхаа хүрээнд хөдөө орон нутагт туршилтын журмаар ажиллаж байна. Хаана ямар боломж байна, хаана алдаа гарч болзошгүй гээд олон ажил бий. Манай даатгалын бүтээгдэхүүний борлуулалтын улирал долоодугаар сарын 1-ний өдрийг хүртэл үргэлжилдэг байсан. Учир нь энэ хүртэлх хугацаанд ирэх жилийн даатгалд хамрагдаж байгаа малчдын эрсдлийг урьдчилж даатгаж байна гэсэн үг. Энэ нь үндсэндээ даатгалын бүтээгдэхүүнтэй уялдаж долоодугаар сарын 1 хүртэл тогтоогдож ирсэн бол энэ жилийн хувьд хугацааг хоёр сараар сунгаж байгаа юм. Учир нь даатгалд хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх зорилготой. Нөгөө талаар даатгуулагч малчин өрхөд чиглэсэн санхүүгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэхээр хугацааг сунгасан. Санхүүгийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэх хүрээнд дээр дурдсанчлан “Ард” санхүүгийн нэгдэл, “Ард кредит” банк бус санхүүгийн байгууллагатай хамтран малчдад зориулсан бичил зээлийн бүтээгдэхүүнийг малын индексжүүлсэн даатгалтай хавсарсан даатгалын санхүүгийн бүтээгдэхүүнийг малчдад хүргэхээр зорьж байна.

-Та дээр “Би малаа даатгуулъя” гээд зогсох малчин ховор болжээ гэж байсан. Ашиг тусыг нь ойлгохгүй байна гэж үгүй. Хязгаар нутгийн малчдад мэдээлэл хүрэхгүй байна уу?

-Ер нь бол малын индексжүүлсэн даатгалын тухай мэдээлэл дэлгэрэнгүй, нарийн байдаггүй, ерөнхий ойлголттой байдаг бололтой. Зарим талаар ташаа ойлголт ч байна. Малаа хорогдуулсан л бол нөхөн төлбөр авна гэж ойлгодог. Гэтэл тухайн сумын малын хорогдол зургаан хувиас дээш давсан тохиолдолд малын индексжүүлсэн даатгалын нөхөн төлбөр авах эрх үүсдэг. Тухайн сумын малчин өөрийнх нь хотонд хорогдлын хэмжээ 30-50 хувь гарсан ч сумын малын хорогдлын хэмжээ зургаан хувиас даваагүй тохиолдолд тухайн айлын мал их хэмжээгээр хорогдсон ч даатгалын нөхөн төлбөр авдаггүй. Энэ нь малчдын хувьд даатгалын бүтээгдэхүүнд хамрагдахгүй байх үндсэн шалтгаан болдог тал бий. Үндсэндээ уламжлалт даатгалын бүтээгдэхүүнтэйгээ хольж ойлгоод байдаг. Өөрөөр хэлбэл, тухайн малчны хотонд байгаа малыг зүсэлж тоогоор нь даатгана гэсэн үг. Хохирол гарахад тухайн малчны хотонд очиж хохирлыг баталгаажуулж малын хорогдол дээр суурилж нөхөн төлбөр олгодгийг мал аж ахуйн уламжлалт арга гэж нэрлээд байгаа юм. Энэ арга нь социализмын үед хэрэгжиж байсан ч зах зээлийн зарчмаар цаашид явах боломжгүй болсон систем юм. Харин малын индекст суурилсан даатгалын давуу тал нь тухайн малчны хотонд очиж хохирлыг тоолох шаардлагагүй. Сумын малын хорогдолд үндэслэн даатгалын нөхөн төлбөрийг олгодог тул эдийн засгийн хувьд давуу талтай. Мөн олон шат дамжлага байхгүй. Хагас жилийн мал тооллогын дүнг Үндэсний статистикийн хороо нэгтгэн гаргасны үндсэн дээр тухайн сум, аймгийн малын хорогдлын тоонд үндэслэн нөхөн төлбөр олгодог юм. Давуу тал нь, даатгалын хохирол баталгаажуулалт хүнд сурталгүй, шууд хийгддэг, малчны хотонд заавал очих шаардлагагүй гэдэг утгаараа эдийн засгийн үр өгөөжтэй.

-Энэ мэт давуу тал байхад малчид малаа даатгуулахдаа хойрго байгаа нь системд сул тал байна гэсэн үг биз дээ?

-Аливаа зүйл төгс байхгүй л дээ. Малын индексжүүлсэн даатгалын сул тал гэвэл уулын ам, зах хязгаарт байгаа айлын мал хорогдсон ч сумын малын хорогдлын хэмжээнд хүрдэггүй. Тиймээс даатгалын нөхөн төлбөр авахгүй болохоор даатгуулагч малаа даатгуулсан ч нөхөн төлбөр авдаггүй болохоор “дэмий юм" гэж ойлгодог. Яагаад гэхээр сумын нийт малын хорогдол зургаан хувьд хүрээгүй болохоор. Тэгэхээр энэ тэнцвэрийг зайлшгүй барих шаардлага үүсдэг. Одоогоор “Үндэсний давхар даатгал” компани даатгалын долоон компанитай хамтран хуримтлалын сан үүсгэж даатгалд хамруулж байна.

-Нэг талдаа малчид маань болзошгүй эрсдлээс сэргийлээд малаа даатгуулаад байдаг, мал нь хорогдсон ч зургаан хувийн босго даваагүй шалтгаанаар өөрсдөө эрсдлээ үүрч үлдээд байхаар бас ч аргагүй байх. Тэгэхээр энэ зургаан хувийн босго гэдэг зүйлд анхаарах юм биш үү. Бууруулах тал дээр анхаарч болохгүй юу?

-Босго үзүүлэлтийг гурван хувь болгож бууруулсан ч ялгаагүй. Энэ нь хамрагдалтыг нэмэгдүүлэх хүчин зүйл биш, харин илүү их хэмжээний нөхөн төлбөр авах нөхцөл босго үзүүлэлтийг бууруулах юм.. Хэрэв бид босгыг зургаан хувиас доош буулгаж дөрвөн хувь руу оруулсан ч энэ нь ашиг, алдагдал гэж явах ёстой. Тэгэхээр энэ систем нь өөрөө ашигтай байж л хувийн хэвшил хамтарч ажиллана. Хэрэв энэ ашиггүй болбол даатгал биш халамж болчихно. Зургаан хувийг уян хатан болгох саналыг хуульд оруулсан байгаа. Энэ нь зарим суманд дөрвөн хувь болгох сум ч байна. Газарзүйн байршил онцлогоос шалтгаалан өвөл өнтэй гардаг жил бий. Дийлэнхдээ том хохирол гардаггүй. Тэгэхээр сум бүрд босго оноог ялгаатай тогтоож өгье. Зарим сум дөрөв, зарим нь зургаа. Ихэнх суманд 4-6 хувийн босго оноо байх боломжтой. Тэгэхээр сумдын босго оноог уян хатан болговол тухайн бүс нутгийн онцлогоос шалтгаалан босго үзүүлэлтүүд өөр, өөр байх боломжтой гэдгийг хуулийн шинэчилсэн найруулгад тусгасан. Энэ мэт зохицуулалт хийнэ үү гэхээс биш зургаан хувийг бууруулсан ч малчдын даатгалд хамрагдах хүрээг нэмэгдүүлэх шалтгаан болж чадахгүй гэж үзэж байна.

-Танай компани байгуулагдаад 10 гаруй жил болжээ. Энэ хугацаанд хэдий хэмжээний мөнгө хуримтлуулж, бас хэдий хэмжээний мөнгийг нөхөн төлбөрт өгсөн байдаг юм бол?

-Манай компани 2014 онд байгуулагдсан, сүүлийн 10 жилийн нөхцөл байдлыг авч үзэхэд 37 тэрбум төгрөгийг малчдаас цуглуулж, нөхөн төлбөрт 29.4 тэрбум төгрөгийг олгосон байдаг. Манайхаас 37 тэрбумыг цуглуулахад зардал гаргана. Нэг даатгалын 100 төгрөгийн хураамжийг цуглуулахад 30-35 төгрөгийн зардал гардаг. Өөрөөр хэлбэл, зардлын хэмжээ 30-35 хувь байдаг гэсэн үг. Зардлын тоог хасаад үзвэл даатгал нь хасах дүнтэй харагдана гэсэн үг. Тэгвэл 37 тэрбумаас 30 хувийн зардлыг авч үзвэл 25 тэрбум үлдэнэ. Гэтэл бид 29 тэрбумыг төлсөн байдаг. Энэ сан маань хуримтлагдсаар хөрөнгө оруулалтын өгөөж, дээр нь олон улсын давхар даатгалд жил бүр даатгуулдаг. Даатгалаас авсан нөхөн төлбөрөө нийлүүлээд хамтын эрсдлийн санд хуримтлуулсан мөнгөөрөө сүүлийн гурван жилийн хугацаанд гарсан хохирлыг нөхөн төлж чадлаа. Энэ бол өнтэй жилүүдэд мөнгөө хуримтлуулж, зудтай жилд нь зарцуулж байна гэсэн үг. Ерөөсөө л хуримтлалын сан, баялгийн хуваарилалт гэж ойлгож болно. Даатгалын тогтолцооны нэг зарчим нь баялгийн дахин хуваарилалт юм. Өнтэй жилүүдэд сангаа арвижуулъя. Зудтай жилд нь хуримтлуулсан мөнгөн хөрөнгөөрөө нөхөн төлбөр олгоё гэдэг тогтолцоо юм.

С.Ууганбаяр