Г.Занданшатараар овоглосон шинэ Засгийн газар нэгэнт бүрдлээ. Мэдээж хэрэг, эрх баригч нам байгаа муу хэдээсээ шүүрдэхээс ОХУ, АНУ, БНХАУ-аас сайд авчирч томилохгүй. Үнэнийг хэлэхэд “Муу нэртэй луу данстай” Л.Оюун-Эрдэнээсээ ч муу танхим бүрдүүлчихлээ. Нөгөө талаар хуучин танхимд байсан хамгийн эрсдэлтэй, хамгийн муу сайдуудаас тунаан үлдээж. Ерөнхий сайд Г.Занданшатарын хувьд мэдлэг боловсрол, ажлын туршлага дутах зүйл байхгүй ч намын шийдвэрээ дагасан байж таарна. Нам эвслүүдтэй хамтрах эсэх тал дээр гацаанд орсон байх. Түүнээс бус арай ч ийм засаг байгуулахгүй болов уу.

Яахав, Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүний хувьд засаглах зарчим, төрийн ноён нуруу барина. Харин зарим сайдуудыг харж байхад нийгмийн амьдрал, эдийн засагт гэрэл гэгээ асна гэж горьдохын ч хэрэггүй дүр зураг сүүмэлзэж байгаа учраас Засгийн газар тун богино наслана. Тэр тусмаа гол салбарын сайдууд.

Яагаад гэхээр эхнээс нь дурдах шаардлага гарна. Юуны өмнө Сангийн сайдаар Б.Жавхланг улираахаар яаж төсөв сахилга баттай байх юм. Яаж энэ олон төсөл хөтөлбөр цааш явах юм. Эдийн засгийн салбарт алдагдсан боломжууд яаж сэргэх юм. Засгийн газрын бодлогоо дагаад бүх суурь зарчмууд санхүү хөрөнгө дээр тулгуурлана. Энэ нийгмийн бүхий л үйл ажиллагаа санхүү, хөрөнгийн эх үүсвэр дээр бүтэж босож явна гэхээр ирээдүй бүрхэг болж байна.

Б.Жавхлан 2021 оноос Сангийн сайдаар ажилласан. Энэ хугацаанд төсвийн зардал хоёр дахин өсөж, 15 их наяд төгрөгөөс 30 их наяд төгрөг болжээ. Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ 33 хувиар өсөж, ханш 20 хувиар суларсан. Гадаад өр 12 хувиар, зээлийн хүү 2.5 функтаар өссөн бол төлбөрийн тэнцлийн урсгал зардлын алдагдал 55 хувиар нэмэгдсэн гэх үзүүлэлт бий. Олон зүйл ярихгүйгээр өнөөдрийн нийгмийн амьдралаа харчих.

Зам, тээвэр хөгжлийн сайдаар Б.Дэлгэрсайхан гэгч ашиг сонирхлын зөрчилтэй тэрбумтныг дахин оруулж ирлээ. Монгол Улсын эдийн засагт гэрэл гэгээ асаах гол зүйл бол уул уурхайн бүтээгдэхүүн бөгөөд үүний экспортыг нэмэгдүүлэх явдал. Нэмэгдүүлэхийн тулд гарцуудаа нээх. Энэ хүрээнд л “Боомтын сэргэлт” гэх зүйл гаргаж ирээд явж байсан ч Б.Дэлгэрсайханыг Зам, тээвэр хөгжлийн яаманд ирснээс хойш ахиц дэвшил гараагүй. Өнөөдрийг хүртэл гацсан хэдэн боомттойгоо, мухар төмөр замтайгаа зууралдаж байгаа тэрбумтныг засагт улирааж байгаа нь цаашид ахиц дэвшил харагдахгүй байгаа юм.

Үүнтэй дөрөө харшуулан ажиллаж, улс орноо өөд татах ёстой салбар бол Эрдэс баялгийн яам. Гэтэл сайдаар нь Г.Дамдинням гэгч дарцаг шиг хөлчүү нөхрийг оруулаад ирсэн нь дуусаж байгааг харуулсан хэрэг. Манай эдийн засаг уул уурхайн салбар, тэр тусмаа коксжих нүүрсээр амь тээж явдаг. Тиймдээ ч өнөөдөр эдийн засгийг тэлэх, өөд татах гол хоёр салбар бол зам тээвэр, эрдэс баялаг гэх хүйн холбоотой хоёр салбар байсан юм. Гэтэл ийм хоёр сайдтай болчихоор хаана юугаар холбогдож, ямар гэрэл гэгээ асах билээ.

Мэдээж хэрэг, эрчим хүчнээс хараат Монгол Улс эртнээсээ энэхүү хараат байдлаас гарах, гарахгүй юм гэхэд бууруулах зорилт тавьж ирсэн ч Эрчим хүчний сайдаар нь Б.Чойжилсүрэн гэх тэрбумтан очоод суучихаар яаж хүнд байдлаас гарах юм. Улам л хүндэрсэн. “Зун болохоор утаа арилна”, “Энэ жил дулаан өвөл болох шинжтэй. Тэгэхээр гайгүй байх” гээд зогсож байгаа салбарын сайдыг яах гэж оруулж ирж байгаа юм. Эрчим хүчний хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх олон төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлж эхэлсэн ч 2022 онд сайдаар очсон Б.Чойжилсүрэн гацаасан. Ганц явуулж байгаа төсөл нь өөрийнх нь бизнесийн хамтаргч гэх “Бодь”-ийн босгож байгаа Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцад олон тэрбум төгрөг гаргаж өгснөөс өөр юу ч хийсэнгүй. Эндээс харахад уялдаа холбоотой ажиллаж, энэ улсыг нуруундаа үүрч явах ёстой Сангийн, Эрдэс баялгийн, Эрчим хүчний, Зам тээврийн гэх мэт гол чиг үүрэгтэй яамд ийм сайдтай байхад ямар ч ирээдүй алга.

Мөнхүү Батлан хамгаалахын сайдаас Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын даргаар өгсөн ирсэн С.Бямбацогт гэх нэг албан тушаалын донтон, тендерчин, концессчин байна. Одоо Хэрэг эрхлэхийн суудал дээрээс баруун бүс рүү төсвийн урсгал нээнэ. Товчхондоо түүний хамаарал бүхий хэдэн компани цэцэглэнэ гэсэн үг. Тийм ч явж ирсэн. Дашрамд хэлэхэд С.Бямбацогтын компанид ажиллаж байгаа ховдчууд болон бусад хүмүүс айх аюулгүй болж байна. Эртнээсээ МАН-ын халаасанд явж ирсэн ХҮН намын Т.Доржханд, хаашаа ч хамаагүй орчихож мэдэх ИЗНН-ын Б.Батбаатар мэт ч дүүрсэн хэрэг. Өдгөө тулгарсан улс төрийн нөхцөл байдлыг яах ч аргагүй.

Ер нь бол Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газраас явуулах ёстой сайд байсан. Тэднийг явуулсангүй. Харин явуулахгүй сайдуудаа явуулчихсан. Тухайлбал, Шадар сайд С.Амарсайхан гэх нэг тэрбумтанг авч үлдэж байгаа нь туйлын буруу. Уг нь түүнийг явуулсан ч “Үндэсний эвсэл”-ийн Н.Номтойбаяр Засгийн газарт орохгүй хэмээн гарснаас үүдэн тэр эргээд ирлээ. НИТХ-ын дарга, Хотын дарга байхаас Зайсан толгой, Богд уул орчмын газрыг хашаалж, Туулын эргийн бургас хядаж байсан нөхөр Монгол Улсын төрд ямар хэрэгтэй юм. Шадар сайд гэх ямар ч хэрэггүй, төсөв үрсэн суудал дээр хэдэн жил боллоо.

Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалангийн оронд Т.Аубакир гэхээр яалтай ч билээ. Тэр тусмаа түүнд энэ салбар түй ч хамаагүй. Газар тариалангийн бизнес эрхэлж байсан л хүн. “Отгонтэнгэр” их сургуульд хуульч мэргэжил эзэмшсэн гэх намтраас цаашгүй нэг бизнесмэн гэнэт сайдын суудалд ороод ирэхээр хэн ч гайхна. Бүр нийгмийн салбарын сайд шүү дээ. Будилаантай бизнес эрхэлж байсан учраас АТГ-т шалгагдаж байсан нэг ийм л нөхөр. Тэр өнгөрөгч 2015 онд төрөл садан болох УИХ-ын гишүүн асан Х.Баделханы дэмжлэгээр Гаалийн ерөнхий газрын Дотоод аудит, мониторин-гийн газрын даргаар нэг жил, Гаалийн ерөнхий газрын харьяа Буянт-Ухаа дахь гаалийн газрын орлогч даргаар хоёр жил ажилласан гэхээс өөр төрд алба залгуулсан өдөр байхгүй. Энэ бол гарцаа байхгүй харалган томилгоо.

Мэдээж хэрэг, сайнтай муутай сав дүүрнэ. Гадаад харилцааны сайдаар үлдэж байгаа Б.Батцэцэг бол болж байна. Эзний хүн байна уу, эгэл нэгэн байна уу хамаа алга. Дэлхийн дээвэр тултал мандуулаагүй ч Монгол Улсын гадаад харилцааны галыг таслаагүй, олон улсад нэр нүүрийг нь барчихсангүй өнөөдөрт ирсэн гэж дүгнэдэг. Тэргүүн Шадар сайд, Эдийн засгийн хөгжлийн сайдаар Н.Учрал буурь сэлгэн үлдэж байгаа нь зөв байх. Учир нь тэр цахим орчноос эхлээд олон зүйлд рефром хийхийг зорьсон. Тэр тусмаа засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын даргаар ажиллаж байхдаа Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газрын гол ачааг үүрч, гал хамгаалагч шиг ажилласан. Залуу хүний хувьд эрч хүчтэй ч ажиллах болов уу гэсэн найдлага бий.

Түүнчлэн Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд Ж.Энхбаярын хувьд энэ салбарт эрх зүйн шинэчлэл хийхийг зорьсон, болж байна. Яахав, төрийн албаны дадлага туршлагатай, буруу зөрүү явчихгүй байх. Харин одоо УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийг цуцлуулж, газар тариалангийнхаа салбарыг босгоод авчихвал гэсэн найдлага түмэнд бий. Үүний төлөө ч явах байх гэж бодож байна.

Цахим хөгжил, инновац, харилцаа холбооны сайдаар томилогдсон Э.Батшугарын хувьд болохгүй зүйл үгүй. Энэ салбар өөрөө залуу сайд нарын авч явах талбар мөн. Тэгээд ч мэдлэг боловсролын хувьд тэр УИХ дотроо хоймор залрахгүй юм гэхэд лавтай баганаас дээш л залрах байх. Ядахад л эцэг нь долоо буудуулсан чоно гэгч болсон Н.Энхбаяр гэх зөвлөгч байна.

Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэнгийн хувьд яах аргагүй салбарын хүн, алтан гартай эмч. Чухам ямар удирдагч вэ гэдгээ харуулах цаг нь болсон болов уу. Хаа байсан сэтгүүл хүүхэн удирдаж болж байсан салбарыг Ж.Чинбүрэн яагаад удирдаж болохгүй гэж. Болж байна.

Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Л.Мөнхбаатар гэж аймгийн арслан шиг нөхөр 1999 оноос хойш энэ салбарт ажилласан гээд зогсож байна лээ. Бодоход чадах юм байгаа биз. Ядахад захын нэг нөхрийн дуу чимээнээр цочиж оволзоод байхгүй тулхтай байх. Төрийн албаны туршлага бол арвин бий. Тэндээс нэг их цоо шинэ зүйл хүсээд хэрэггүй. Гэхдээ салбарынхаа ноён нурууг хугалчихгүй.

Батлан хамгаалахын сайдаар Д.Батлутыг ороод ирсэнд ихэд гайхаж байгаагаа нуух юун. “Мах барагдахад богтос ахална” гэдэг болов уу, яав. За тэгээд Н.Энхболд, Б.Бат-Эрдэнэ, С.Бямбацогт удирдаж болж байсан яамыг хэн ч удирдсан болж байна гээд нүдээ анихаас өөр аргагүй. Уг нь тусгаар улсын батлан хамгаалах салбар юм шүү дээ.

Соёлын сайдаар томилогдсон Ч.Ундрамын хувьд энэ салбарын хүн, өөрөө Соёл спорт, аялал жуулчлалын байнгын хороог удирдаж байсан хүн учраас ерөнхий бодлогоо бариад явчихна. Түүнээс биш Ч.Ундрамаас нэг их найдлага хүлээх хэрэггүй. Ч.Номингийн унагаасан энэ салбар тийм ч амар босчихгүй. Ерөнхийдөө “Херо” Б.Баатарын энтертаймант студи шиг л ажиллаж ирсэн яам.

Бас нэг гайхал төрүүлж байгаа нөхөр бол Барилга, хот байгуулалтын сайдаар томилогдсон Э.Бат-Амгалан гэх бизнесмэн. Чухам ямар шугамаар, хэний дэмжлэгээр энд хүрч ирснийг мэдэх юм алга. Ямартай ч эдийн засгийн хүнд нөхцөлд энэ салбараас найдлага хүлээх хэрэггүй боллоо гэдгийг сайн мэдэж байна. Нэг дүүргийн даргатай л найман жил ноцолдоод дийлдэггүй нөхөр шүү дээ. Энэ мэт нөхдийг оруулж ирэх гэж заавал парламентаас сайд нар сонгох гэж улайрах хэрэг байсан уу. УИХ-ын гадна салбараа мэддэг, гадна дотноос мөнгө босгоод ирэх чадвартай залуус олон байна. Тэднээс сонгож болоогүй юм уу гэж хэлмээр. Ядахад МАН-ын жагсаалтаас ганц нэгэн залуусаа сугалаад ажиллуулаад үзэхгүй яасан юм бол. Б.Дэлгэрсайханаас, Б.Чойжилсүрэнгээс яавч тохой өндөр ажиллана гэдэгт мөрий тавьсан ч болно.

Товчхондоо шинэ засгийн өнгө нэг иймэрхүү. Нэрт найрагч Р.Чойномын хэлсэнчлэн “Хуучин муу малгайгаа сольсноос хуучин толгойгоо солиогүй” ажээ. Тэгэхээр энэ Засгийн газар тийм ч урт удаан наслахгүй л болов уу.

С.Ууганбаяр